Nic nie zmieni się na lepsze, jeśli każdemu z nas nie uda się zmienić choć troszkę. Które zmiany będą miały największe znaczenie, a które są na drugim i trzecim miejscu, jeśli chcemy utrzymać dotychczasowy standard życia? Zwracamy się z pytaniami do znanego eksperta, profesora Jorgena Randersa z Oslo, współautora pierwszej publikacji naszych czasów pt. „Granice wzrostu”[1], która miała obudzić współczesne społeczeństwa i zwrócić uwagę na przyszłe zagrożenia.
W cytowanym raporcie czytamy „jeśli utrzymają się obecne tendencje we wzroście światowej populacji, uprzemysłowieniu, zanieczyszczeniu, produkcji żywności i zasobach, to w ciągu najbliższych stu lat osiągniemy granice wzrostu dostępnych na ten planecie. Najbardziej prawdopodobną konsekwencją będzie szybki i niekontrolowany upadek zarówno ludzkości, jak i produkcji przemysłowej.”
– ostrzegali badacze, autorzy raportu „Granice wzrostu” z 1972 r.
Mając to na uwadze, pytam norweskiego naukowca, profesora Jorgena Randersa, jaki jest stan teraz w 2021 roku.
Żaneta Geltz: Jakie zmiany wprowadzono od lat 70.?
Prof. Jorgen Randers: Przeludnienie nie miało miejsca, jak widzieliśmy, Chiny wprowadziły inteligentną kontrolę urodzeń, a kobiety w pozostałych częściach świata zdecydowały się na posiadanie coraz mniejszej liczby dzieci. Nie rozwinęliśmy więc populacji, które mogłyby stanowić realne zagrożenie dla sytuacji globalnej. Dzięki temu nie doświadczyliśmy też kryzysów żywnościowych. Wynika to częściowo z faktu, że liczba ludności w wyżej wymienionych regionach nie rosła tak szybko, ale także europejskie i amerykańskie rodziny zdecydowały się na zmniejszenie liczby dzieci, co spowodowało negatywne trendy urodzeń. Dodatkowo do rolnictwa i metod rolniczych wprowadzono nowe technologie, które pozwalają krajom na uzyskanie większej efektywności żywnościowej. Ale tutaj trzeba powiedzieć, że rolnictwo nie odniosło pełnego sukcesu, bo w dłuższej perspektywie nowe technologie i stosowane chemikalia przyczyniły się do zanieczyszczenia gleby i wody, co doprowadziło do zmniejszenia różnorodności biologicznej, więc jest to właściwie pół sukcesu.
Z czym się borykamy?
- przeludnienie, choć z tego powodu upadek nie jest konieczny
- kryzysy żywnościowe, może nie stoimy jeszcze w obliczu katastrofy, ale mamy do czynienia z mniejszą różnorodnością biologiczną
- zasoby, gdzie nadal nadużywamy zasobów naturalnych, ale powoli przechodzimy na gospodarkę w obiegu zamkniętym
- zanieczyszczenie, które jest rzeczywistym problemem, gdyż ludzkość emituje gazy cieplarniane w tak dużym tempie, że za 50 lat na planecie będzie o 2-3 stopnie cieplej.
Rozwiązaniem jest szybkie przejście z wykorzystywania gazu, ropy i węgla do ogrzewania i elektryczności (czego jeszcze nie osiągnięto) na wiatraki i energię słoneczną. Na przykład w Norwegii cała energia elektryczna pochodzi z odnawialnych źródeł energii wodnej. Aby zaprzestać stosowania ropy naftowej, Norwegia zakazała używania oleju opałowego i szybko przechodzi z samochodów napędzanych paliwami kopalnymi na samochody elektryczne.
Największym wyzwaniem klimatycznym w Norwegii jest to, że jesteśmy dużym producentem ropy i gazu, które są nadal wydobywane i eksportowane do Europy. I to nie jest w porządku. Powinniśmy zatrzymać odwierty w poszukiwaniu ropy i gazu i wykorzystać kapitał ówczesnego sektora naftowego do produkcji ekologicznych produktów: takich jak pływające wiatraki czy statki elektryczne. Tak powinny uczynić jak najszybciej wszystkie bogate kraje w Unii Europejskiej i USA.
Żaneta Geltz: Czy może się Pan podzielić tym, co zrobił Pan w swoim życiu, aby dostosować się do swoich odkryć dotyczących ograniczeń wzrostu planety?
Prof. Jorgen Randers: Zmieniłem ogrzewanie mojego domu z oleju na energię elektryczną ze źródeł odnawialnych (za pomocą pompy ciepła). Staram się latać jak najmniej, ale kiedy lecę – kupuję i redukuję limity emisji za dwukrotność emisji z mojego miejsca/siedzenia. Mam samochód elektryczny, również zasilany energią odnawialną. Ograniczam zakupy i poddaję recyklingowi tyle domowych śmieci ile mogę. Prowadzę własny ogródek, który bardzo lubię.
Żaneta Geltz: Czy rolnictwo konwencjonalne jest w stanie wyżywić planetę?
Prof. Jorgen Randers: Uważam, że jest to możliwe, ale mogłoby być znacznie bardziej ekologiczne poprzez proste zmiany, takie jak przeniesienie nadużywania chemicznych pestycydów i herbicydów w bogatym świecie do biedniejszych krajów. Byłby to ogromny krok, który pomógłby odzyskać naturalną różnorodność biologiczną, która jest u nas obecnie bardzo zagrożona.
Żaneta Geltz: A co z plastikiem?
Prof. Jorgen Randers: Plastik, och! Plastik jest zbyt często wprowadzany na pierwszy plan! Nie ma tak ogromnego wpływu na zmiany klimatu i przyszłe pokolenia, jak zaprzestanie używania ropy, gazu i węgla! Nie podobają mi się te wszystkie kampanie skupiające uwagę świata na plastiku, chociaż zgadzam się, że przyczynia się on do zanieczyszczenia wód, ale nadal ma niewielki wpływ na globalne zagrożenie, nie spełniając celów SDGs[2] . Plastik, jeśli jest używany mądrze i w pełni poddawany recyklingowi, ułatwia nam życie – spójrz na wszystkie domowe sprzęty, z których korzystamy na co dzień.
Oczywiście, produkcja plastiku stwarza zapotrzebowanie na kolejne wiercenia naftowe, ale dopóki nadal korzystamy z paliw kopalnych, możemy wykorzystywać tworzywa sztuczne w bardziej zrównoważony sposób, spalając je wraz z ropą i gazem w elektrowniach po zużyciu. Plastik nie powinien być zakazany, gdyż jego rola w całym zanieczyszczeniu świata jest znikoma w porównaniu z wydobywaniem się paliw kopalnych.
Żaneta Geltz: Jak zatem przejść z paliw kopalnych na odnawialne źródła energii?
Prof. Jorgen Randers: Dobrym przykładem są Niemcy. Zaczęły w 1999 roku, kiedy rząd ogłosił, że zwróci koszty instalacji paneli słonecznych i wiatraków. Po roku podsumowali wszystkie liczby, zwrócili koszty osobom, które przestawiły się z paliw kopalnych na zieloną energię i wysłali rachunek do wszystkich niemieckich podatników w postaci dodatkowego podatku energetycznego. Początkowo podatek był niewielki, bo mało kto przestawił się na słońce i wiatr. Ale po około pięciu latach tak wielu ludzi nawróciło się, że nastąpił znaczny wzrost kosztów miesięcznych rachunków za domy korzystające z energii elektrycznej ze źródeł nieodnawialnych. A potem w końcu wyborcy sprzeciwili się i program dotacji został wstrzymany.
Ale oznacza to, że zainstalowano wystarczającą ilość energii odnawialnej, aby rozpocząć ruch w kierunku Niemiec bez węgla. To trochę trudne, bo wyborcy nie rozumieli pełnego obrazu przed zmianą, ale to była skuteczna motywacja do przyspieszenia przejścia z paliw kopalnych na OZE. Niemcy są mądrym przykładem tego, jak można to zrobić w innych społeczeństwach.
Żaneta Geltz: Czy w takim razie możemy uniknąć kryzysu? Czy możemy być optymistami?
Prof. Jorgen Randers: Za 30 lat nie będziemy mieli kryzysu, jeśli:
- Zmienimy nasz system żywnościowy na bardziej zrównoważony – bardziej ekologiczne rolnictwo, a bez wątpienia możliwe będzie zaspokojenie planety bardziej zrównoważonymi rozwiązaniami.
- Przejdziemy na elektryczne samochody zasilane energią elektryczną z odnawialnych źródeł energii (a nie ropy naftowej, węgla czy gazu).
- Będziemy ogrzewać nasze domy i gotować posiłki, korzystając z wiatraków lub instalacji wykorzystujących energię słoneczną, w zależności od warunków naturalnych dla naszego kraju.
- Będziemy spożywać mniej czerwonego mięsa i wspierać gospodarkę o obiegu zamkniętym, czyli czerpać korzyści płynące z recyklingu i produkcji mniejszej ilości śmieci, dzięki czemu wyrzucimy mniej odpadów na wysypiska. Spadek spożycia mięsa z 80 kg do 20 kg na obywatela rocznie znacznie zmniejszyłaby zapotrzebowanie na zboża (pasze) i grunty rolne. W rezultacie moglibyśmy wyciąć mniej drzew do celów rolnych i przyczynić się do ochrony różnorodności biologicznej. Zdecydowanie powinniśmy przejść na jedzenie większej dozy roślin, ale te rośliny muszą być również zdrowe! Powinniśmy opracować technologie, które pomogą ograniczyć stosowanie pestycydów i herbicydów.
- Edukujmy się, abyśmy, jako mądrzy konsumenci, mogli wybierać bardziej zrównoważone rozwiązania (samochody, ogrzewanie domu, żywność) akceptując to, że te wybory będą droższe i mniej wygodne, a ten kierunek jest koniecznością dla społeczeństw europejskich i amerykańskich, zaklasyfikowanych do regionów bogatych. Kierunek „tanio i wygodnie” nie powinien już być praktyką tych społeczeństw, gdyż powinniśmy wziąć odpowiedzialność (a Polska jest też w UE i traktowana jako reprezentant zamożnego społeczeństwa) za przyszłe zagrożenia, na jakie narażamy przyszłe pokolenia.
Tak, martwię się o przyszłość, ze względu na to, że tak wolno reagujemy na wyzwania klimatyczne. Natomiast irytuje mnie to, że tak długo trwa zmiana tego, co jest konieczne na poziomie krajowym, a także z perspektywy międzynarodowej. Mam jednak nadzieję, że rządy będą coraz częściej wybierane przez ludzi zgodnie z kryteriami zielonej gospodarki, a tym samym może uda nam się osiągnąć cele Porozumienia Paryskiego, aby uniknąć zmian klimatu i żyć w miarę normalnie, bez ekstremalnych zjawisk pogodowych.
Ale najważniejsze jest kształcenie się i głosowanie na właściwe partie polityczne, które pomogą dostosować nasze zbiorowe zachowanie tak, aby społeczeństwo mieściło się w granicach wzrostu naszej planety. Musimy wiedzieć więcej, jak żyć zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym i dokonywać zmian od dołu do góry.
Oto bezpłatny raport dla wszystkich czytelników: „Transformacja jest możliwa!”
Randers J, Rockstrøm J, Stoknes PE, Goluke U, Collste D, Cornell S. 2018. Transformation is feasible! Stockholm Resilience Center: Stockholm
Jorgen Randers
(ur. 1945) jest emerytowanym profesorem strategii klimatycznej w BI Norwegian Business School. Zajmuje się zagadnieniami przyszłości, szczególnie związanymi ze zrównoważonym rozwojem, klimatem, energią i dynamiką systemów. Profesor Randers prowadzi wykłady i udziela porad na całym świecie, a coraz częściej w Chinach.
Jorgen Randers spędził jedną trzecią swojego życia w środowisku akademickim, jedną trzecią w biznesie, a jedną trzecią w świecie organizacji pozarządowych. Był prezesem BI Norwegian Business School BI 1981 – 89 oraz zastępcą dyrektora generalnego WWF International (World Wide Fund for Nature) w Szwajcarii 1994 – 99. W latach 2005-6 przewodniczył Komisji Królewskiej, która przedstawiła plan, jak Norwegia może ograniczyć emisje gazów klimatycznych o dwie trzecie do 2050 r. Był członkiem rady ds. zrównoważonego rozwoju trzech międzynarodowych korporacji.
Napisał wiele książek i artykułów naukowych, zaczynając od współautorstwa „Granice Wzrostu” The Limits to Growth w 1972. Jego ostatnie prace to np.: 2052 – A Global Forecast for the Next Forty Years z 2012, Reinventing Prosperity napisanej wraz z Graeme Maxton w 2016, i Transformation is feasible! napisanej z Johanem Rockstrøm i innymi twórcami w 2018 r.
Otrzymał wiele nagród i wyróżnień. Jest pełnoprawnym członkiem Klubu Rzymskiego i przewodniczącym-założycielem Oddziału Chińskiego Klubu Rzymskiego.
fot. The Club of Rome
[1] Donella H. Meadows, Dennis L. Meadows, Jorgen Randers, William W. Behrens III, „The Limits to Growth” Universe Books, 1972.
[2] The 17 Goals, SDGs, https://sdgs.un.org/goals , adopted by all United Nations Member States in 2015, provides a shared blueprint for peace and prosperity for people and the planet, now and into the future.
[3] Randers J, Rockstrøm J, Stoknes PE, Goluke U, Collste D, Cornell S. 2018. Transformation is feasible! Stockholm Resilience Center: Stockholm
Leave a comment
